Ni Atty. Ronquillo C. Tolentino
(Editor’s Note: We are publishing “Ro Kahilway” by Aklan Vice Governor Ronquillo C. Tolentino in commemoration of the Philippines Independence Day on June 12. This will be in two parts. The second part will be published in the June 3 issue.)
Sa granitong pader it “Harvard University” makit-an rondayang panueat ni Archibald Macleish: “How shall freedom be defended? By arms if it is attacked by arms; by truth when it is attacked by lies; by democratic faith when it is attacked by authoritarian dogma. Always, and in the final act, by determination and faith.”
Sa Hunyo 12, 2006, nataw-an it banwang Pilipinas it kahigayunan nga magcelebrar kita it adlaw it atong kahilwayan, dayon nakon nadumdoman ro ratong manunueat nga naghambae nga ro kawsa it kahilway hay kawsa man it Maka-ako.
Ro personal nga Libertad hay mata-as nga kinahangeanon sa dignidad it tawo ag sa kalipay man it tawo.
May hinambae si Ralph Waldo Emerson it mawraya sa English: “For what avail the plough or sail, or land or life, if freedom fail? O sa inakeanon, anano ro pagkinahangean pa it arado o eayag, eogta o kabuhi kon pagpalya man lang ro kahilway?
Ro kahilway ina sa pa-ino-ino ag tagi-pusu-on it tawo o nacion nga nagahangup it kahilway.
Kon amat eani nabutang sa mga kanta ro parte sa Libertad ag kahilway. Bukon eamang sa aton nga banwang Pilipinas mana sa mga kanta nga “Bayang Magiliw”, “Bayan Ko”, o “Pilipinas Kong Mahal”. Mana sa mga iba nga naciones ina ro pagbutang it pagtaeopangud sa kahilway mana sa ay Julia Ward Howe nga “Battle Hymn of the Republic”, nga mawraya ro nagsa-ad sa sangka stanza:
“In the beauty of the lilies
“Christ was born across the sea,
“With a glory in His bosom
“That transfigures you and me
“As He die to make men holy
“Let us die to make men free
“While God is marching on”
O sa ratong kinanta it mga Black Americans sa paniempo ni Martin Luther King, nga mawraya:
“O, justice, O justice
“Oh, justice over me
“But before I’ll be a slave
“I’ll be buried
“In my grave I’ll be home to my land
“And be free
Sa kanta nga may .titulo nga “All my trials Lord” may palabras nga mawraya:
“There was a book that was given to me
“And every page spelled Liberty
“All my trials Lord, soon be over now”
Si Abraham Lincoln, naghambae anay it mawraya: Ro mga tinuga nga nagapamalibad it kahilway sa iba bukon man it para kanda ro anda nga nakutoe nga kahilway ag sa idaeom it gahum it Maka-ako ro mga nagapamalibad ag nagakutoe it kahilway hay indi man magbuhay sa anndang pagkutoe it kahilway.
Bugtawon naton sa atong pa-ino-ino, padabdabon naton sa aton nga mga tagipu-su-on ro paghigugma sa banwang Pilipinas bukon eamang sa pagcelebrar it adlaw it kahilway kundi sa aton nga pag-gawi adlaw-adlaw. Guintaw-an kita it Maka-ako it sangka nacion nga aton nga higugmaon and puyusan.
Nag-umpiisa ro mga Filipino it pagsukoe sa mga Españoles sandig sa naga-iba-iba nga kabangdanan hay nagtilipon ag nagsabwag sa nacional nga moviemiento sangka “national struggle” samtang ro mga Filipino nakipag-away para mahilway sanda sa pagdominar it mapintas nga pag-administrar sa Pilipinas pag-agi sa “Philippine Revolution” it 1896 hasta 1897.
Ko October 1889, isaeang ka grupo it illustrados sa Paris nga nagpirma sa bansag nga “Ro Filipino” nagpanueat it articulo nga may titulo “Sa Amon Nga Nahigugma nga Inang Banwa España” o “To our Dear Mother Country, Spain”.
May parte ro articulo nga mawraya:
“Kon ro awo hay ginabusaean; kon ro ana nga dignidad, honor ag Libertad hay naeapak; kon owa it legal nga pa-agi kontra sa mapinas nga pag-eopig it manog-eopig, kon ro mga reklamos , mga petisyones ag mga panaghoy hay owa na-intiendiha; kon owa nasugti bisan ro pagpanangis; kon ro ultimo nga pag-ea-om hay guina eogos pa sa tagipusu-on…sa royon eamang nga kon owa eon it remedyo nga pagabuytan it nagakurog nga alima halin sa mga altar ro madugo nga daga it revolusyon.”
Si Lapulapu it Mactan (1521) ag si Dagami it Cebu (1567) ro mga primero nga Filipino nga nagpamalibad nga magsaludo it Español. Ro mga pagsukoe sa Español it rimero hay mahambae naton nga dumaeahan it mga political nga lideres (mana ko mga datu,maginoo ag maharlika) ag ko mga lideres it mga tumueo-o mana ko mga babaylan, katalonan. Pangaywa, ro pagsukoe sa buko’t makatarungan nga polisiya sa economiya ag ko mga institusyones it relihiyon ag ro pangatlo, ro problema sa eogta.
Kon isaysay naton it bato-bato ro mga temprano nga pagsukoe ag pakibaka contra sa mga Españoles, hay basi makasueat kita it daywang ka libro. Aton eamang nga panan-awon nga ro mga temprano ngara nga pagsukoe hay nagpalya bisan pa man rato nga mga 85 anyos nga Dagohoy “revolt” o mana ko pagrebelde ni Diego Silang sa Ilocos, ni Palaris sa Pangasinan ag ni Matangga sa Cagayan. Rondaya nga pagpalya it pagsukoe sa Español hay bangud ko eapta eapta nga mga isles o matawag man naton nga “insular makeup” it Pilipinas ag nagcondicion sa mga isipan it Filipino anay kato nga magpuyo nga maeayo sa isaea ag isaea. Owa ngani it nakita nga sentido it unidad nacional.
Sa mga temprano ngato nga pagsukoe, may mahambae kita nga may mabahoe nga agwat da komunikasyon it mga pumueoyo sa Luzon, Visayas ag Mindanao, eabi-eabi eon guid abi kato sa mga pumueoyo nga maeayo sa poblaciones. Ina man ro nagakasari-sari ag owa gahilobtan nga linguaje pero owa it matawag nga linguaje nacional nga ma-intindihan it tanan nga makapabuylog kanda, bisan pa man eani may mga layes colonial nga mga guinpasa sa pagturo it linguaje Español sa mga Filipinos. Dagaya ro andang guin bangdanan mana abi ko kakueangan it mga “language materials” ag ko kakueangan man it estratehiya sa pagturo it linguaje nga banyaga ag eabaw sa tanan, ro kueang nga kwalificado nga manugturo it linguaje Español. Pero sa likod it tanan kara o sa rayang mga rasones nga mmaabaw hay sa paglimbong sa kamatu-oran nga kahadlok it mga frayles Español nga ro Filipinos nga naka antigohan it linguaje it Kastila hay maguing educado nga mayad ag maguing futuro nga subersivo of filibustero. /MP madyaas_pen@yahoo.com
(Editor’s Note: We are publishing “Ro Kahilway” by Aklan Vice Governor Ronquillo C. Tolentino in commemoration of the Philippines Independence Day on June 12. This will be in two parts. The second part will be published in the June 3 issue.)
Sa granitong pader it “Harvard University” makit-an rondayang panueat ni Archibald Macleish: “How shall freedom be defended? By arms if it is attacked by arms; by truth when it is attacked by lies; by democratic faith when it is attacked by authoritarian dogma. Always, and in the final act, by determination and faith.”
Sa Hunyo 12, 2006, nataw-an it banwang Pilipinas it kahigayunan nga magcelebrar kita it adlaw it atong kahilwayan, dayon nakon nadumdoman ro ratong manunueat nga naghambae nga ro kawsa it kahilway hay kawsa man it Maka-ako.
Ro personal nga Libertad hay mata-as nga kinahangeanon sa dignidad it tawo ag sa kalipay man it tawo.
May hinambae si Ralph Waldo Emerson it mawraya sa English: “For what avail the plough or sail, or land or life, if freedom fail? O sa inakeanon, anano ro pagkinahangean pa it arado o eayag, eogta o kabuhi kon pagpalya man lang ro kahilway?
Ro kahilway ina sa pa-ino-ino ag tagi-pusu-on it tawo o nacion nga nagahangup it kahilway.
Kon amat eani nabutang sa mga kanta ro parte sa Libertad ag kahilway. Bukon eamang sa aton nga banwang Pilipinas mana sa mga kanta nga “Bayang Magiliw”, “Bayan Ko”, o “Pilipinas Kong Mahal”. Mana sa mga iba nga naciones ina ro pagbutang it pagtaeopangud sa kahilway mana sa ay Julia Ward Howe nga “Battle Hymn of the Republic”, nga mawraya ro nagsa-ad sa sangka stanza:
“In the beauty of the lilies
“Christ was born across the sea,
“With a glory in His bosom
“That transfigures you and me
“As He die to make men holy
“Let us die to make men free
“While God is marching on”
O sa ratong kinanta it mga Black Americans sa paniempo ni Martin Luther King, nga mawraya:
“O, justice, O justice
“Oh, justice over me
“But before I’ll be a slave
“I’ll be buried
“In my grave I’ll be home to my land
“And be free
Sa kanta nga may .titulo nga “All my trials Lord” may palabras nga mawraya:
“There was a book that was given to me
“And every page spelled Liberty
“All my trials Lord, soon be over now”
Si Abraham Lincoln, naghambae anay it mawraya: Ro mga tinuga nga nagapamalibad it kahilway sa iba bukon man it para kanda ro anda nga nakutoe nga kahilway ag sa idaeom it gahum it Maka-ako ro mga nagapamalibad ag nagakutoe it kahilway hay indi man magbuhay sa anndang pagkutoe it kahilway.
Bugtawon naton sa atong pa-ino-ino, padabdabon naton sa aton nga mga tagipu-su-on ro paghigugma sa banwang Pilipinas bukon eamang sa pagcelebrar it adlaw it kahilway kundi sa aton nga pag-gawi adlaw-adlaw. Guintaw-an kita it Maka-ako it sangka nacion nga aton nga higugmaon and puyusan.
Nag-umpiisa ro mga Filipino it pagsukoe sa mga Españoles sandig sa naga-iba-iba nga kabangdanan hay nagtilipon ag nagsabwag sa nacional nga moviemiento sangka “national struggle” samtang ro mga Filipino nakipag-away para mahilway sanda sa pagdominar it mapintas nga pag-administrar sa Pilipinas pag-agi sa “Philippine Revolution” it 1896 hasta 1897.
Ko October 1889, isaeang ka grupo it illustrados sa Paris nga nagpirma sa bansag nga “Ro Filipino” nagpanueat it articulo nga may titulo “Sa Amon Nga Nahigugma nga Inang Banwa España” o “To our Dear Mother Country, Spain”.
May parte ro articulo nga mawraya:
“Kon ro awo hay ginabusaean; kon ro ana nga dignidad, honor ag Libertad hay naeapak; kon owa it legal nga pa-agi kontra sa mapinas nga pag-eopig it manog-eopig, kon ro mga reklamos , mga petisyones ag mga panaghoy hay owa na-intiendiha; kon owa nasugti bisan ro pagpanangis; kon ro ultimo nga pag-ea-om hay guina eogos pa sa tagipusu-on…sa royon eamang nga kon owa eon it remedyo nga pagabuytan it nagakurog nga alima halin sa mga altar ro madugo nga daga it revolusyon.”
Si Lapulapu it Mactan (1521) ag si Dagami it Cebu (1567) ro mga primero nga Filipino nga nagpamalibad nga magsaludo it Español. Ro mga pagsukoe sa Español it rimero hay mahambae naton nga dumaeahan it mga political nga lideres (mana ko mga datu,maginoo ag maharlika) ag ko mga lideres it mga tumueo-o mana ko mga babaylan, katalonan. Pangaywa, ro pagsukoe sa buko’t makatarungan nga polisiya sa economiya ag ko mga institusyones it relihiyon ag ro pangatlo, ro problema sa eogta.
Kon isaysay naton it bato-bato ro mga temprano nga pagsukoe ag pakibaka contra sa mga Españoles, hay basi makasueat kita it daywang ka libro. Aton eamang nga panan-awon nga ro mga temprano ngara nga pagsukoe hay nagpalya bisan pa man rato nga mga 85 anyos nga Dagohoy “revolt” o mana ko pagrebelde ni Diego Silang sa Ilocos, ni Palaris sa Pangasinan ag ni Matangga sa Cagayan. Rondaya nga pagpalya it pagsukoe sa Español hay bangud ko eapta eapta nga mga isles o matawag man naton nga “insular makeup” it Pilipinas ag nagcondicion sa mga isipan it Filipino anay kato nga magpuyo nga maeayo sa isaea ag isaea. Owa ngani it nakita nga sentido it unidad nacional.
Sa mga temprano ngato nga pagsukoe, may mahambae kita nga may mabahoe nga agwat da komunikasyon it mga pumueoyo sa Luzon, Visayas ag Mindanao, eabi-eabi eon guid abi kato sa mga pumueoyo nga maeayo sa poblaciones. Ina man ro nagakasari-sari ag owa gahilobtan nga linguaje pero owa it matawag nga linguaje nacional nga ma-intindihan it tanan nga makapabuylog kanda, bisan pa man eani may mga layes colonial nga mga guinpasa sa pagturo it linguaje Español sa mga Filipinos. Dagaya ro andang guin bangdanan mana abi ko kakueangan it mga “language materials” ag ko kakueangan man it estratehiya sa pagturo it linguaje nga banyaga ag eabaw sa tanan, ro kueang nga kwalificado nga manugturo it linguaje Español. Pero sa likod it tanan kara o sa rayang mga rasones nga mmaabaw hay sa paglimbong sa kamatu-oran nga kahadlok it mga frayles Español nga ro Filipinos nga naka antigohan it linguaje it Kastila hay maguing educado nga mayad ag maguing futuro nga subersivo of filibustero. /MP madyaas_pen@yahoo.com
No comments:
Post a Comment