Katapusan Nga Datu
(The Last Emperor)
Bago mag-abot rong mga Espanyol iya sa Pilipinas, guinadumaeahan ro Panay it iba ibang mga nagapamuno sa kada comunidad nga guinatawag nga Datu. Bilang nagapamuno it comunidad, sanda ro gina tahod, rong pinaka maisog, pinakamanggaranon, ag pinaka abo it sakup.
Kon magtaliwan rong datu, rong kamagueangan nga onga nga eaeaki rong maga iridar, magaboeos ag magapadayon sa pagpamuno it comunidad.
Sa parte it Mindanao, may isaeang ka datu nga owa it onga nga eaeaki. Ro anang onga hay puro mga babaye. Isaea sa mga asawa it datu nga si Zorayda, nag – paino ino tongod owa it eaeaki nga maga panubli sa pagka datu. Anang guinpresentar ro anang gumankon nga si Alim agud mangin iridero it trono. Indi magsugot ro ibang asawa, busa guin paagi sa mga "magueang". Guin kasugtanan nga maghiwat it paindis-indis para sa tanan nga kaeaeakihan. Kon sin-o rong makadaea it pinaka mabahoe nga perlas halin sa kadagatan imaw rong pagahimuon nga bag-ong datu. Tanan rong mga kabinataan hay nagpahaum sa rayang paindis-indis.
Parabil mag-abot rong mga kabinataan sa palasyo, naga – agi sanda sa pinaka-mayor nga daean paadto sa palasyo. May isaeang ka magueang nga naga pungko sa daean nga nagapabulig. Ro ana nga onga hay pagadaehon sa "Babaylan". Indi nana masarangan nga maghakwat ag maeayo pa ro baeay it babaylan. Owa it nag sapak kana, tanan nagadali ro mga kabinataan. Naga hangad nga maka-abot sa guintaeana nga oras sa pag pili it mangin datu. Guintaliwanan nanda rong nagapakit-looy nga magueang.
Pag – agi ni Alim, hakita nana rong magueang nga nagahinyo kana nga buligan imaw. Tongod mahumok it tagipusu-on si Alim, guin daea nana rong onga sa babaylan. Nag-usoy pa imaw it mga dahon ag panit it kahoy para ibueong sa onga. Nagmayad rong onga. Sa abo nga pasaeamat, nagtoeo ro eoha it magueang sa kalipay. Ratong eoha sa anang sabak hay sige nga binahoe mientras sige man rong toeo it eoha.
Nangin perlas ratong eoha it magueang. Pagkahapon, puro gaoy rong mga kabinataan. Tanan ro andang nakita nga perlas hay guinpresentar sa mga "magueang" agod pili-on ro pinakamabahoe. Owa pa gid it hapili an. Ro olihi nga omabot hay si Alim. Daea man nana ratong perlas halin sa eoha it magueang. Anang guin presentar. Nakibot si Alim. Pinakamabahoe sa tanan ro anang perlas pagkatapos nga sukaton.
Nagpakita ratong "magueang" nga guin buligan. Imaw gali rong datu nga nagpakuno-kuno nga magueang. Owa nakapasar tanan rong kaeaeakihan, si Alim eang. Naghambae rong datu nga rong pagpili sa pagiging datu hay bukon eamang sa manggad, kaisog, ka-aeam ag sumueonod. Eabaw sa tanan dapat ro tawo hay may bueawanon nga tagipusu-on sa pagbulig sa anang mga sumueonod.
Parabil mamatay rong datu, guinhalin kay Alim rong Kris ag Kampilan. Nakita kong dating datu kon ma uno magpamuno si Alim. Bugana rong mga tawo sa pagkaon, mahugod rong tanan. Malinong ag matawhay nga nagapangabuhi rong anang mga tawohan sa comunidad.
Rong perlas ni Alim rong pinaka mahaygang manggad. Andang guin butang sa isaeang ka pedestal agod madumduman ko mga tawo rong simbolo it paghili-ugyon ag pagboeoligan ko mga tawo.
Sa pag abot it mga Espanyol, guinsugid nga ratong perlas hay naduea bangod sayod sanda ko hayga ag bili it perlas. Sa pagkamatay ni Alim, owa eon it nagpadayon sa pagiging datu, tongod iba eon rong pag dumaea ko mga domo eo-ong. Rong nabilin lang hay mga mahayga nga bilin ag kaaeam sa pagpamuno ni Datu Alim. Raya hay eabaw pa sa perlas bangod nakaukit sa tagipusu-on it kada isaea. /MP mailto:madyaas_pen@yahoo.com
No comments:
Post a Comment