Ni Ronquillo C. Tolentino
Ro Kahilway It Paghambae Ag Ro Kahilway It Tawo Sa Pagpaino-ino
It Mga Bagay Nga Owa Nana Naila-I
Kon kita maghambae it mga bagay-bagay hanungod sa aton nga pagkaciudadano, dayon naton nga napaino-inohan ro kahilway it paghambae.
Ro kahilway it paghambae hay una nakabutang sa Constitution it Pilipinas.
Ro kahilway sa paghambae ag sa pag-publicar hay derecho nga nata-o sa tawo nga mag-pahayag imaw it anang opinion sandig sa mga bagay-bagay nga may ka-angtanan sa publiko, paghambae nga may kahilway sa pagpapugong it abuso, dahas o criminalidad ag ginalimitahan it ginatawag nga "clear and present danger" rule. Sa raya nga principio nga atong gi-nasunod sa Pilipinas, ro claro o presente nga peligro nga nagalimitar it paghambae ag pagpanueat hay sandig sa sukat ag pangutana sa kada caso it paghambae nga kon baea ro palabra nga gina-usar hay na-usar sa kada circumstancia ag ro pag-usar baea kara hay makata-o it claro ag present nga peligro nga malikawan nga manabu it legislativo o probisyon it laye.
Kon ro paghambae ag ro pagpanueat hay maka ta-o it claro ag presente nga peligro sa estado it go-bierno, royon hay bukon it husto nga pag-ehersisyo it paghambae ag panueat.
Apang ro pag-criticar it gobierno, eabi-eabi guid ko programa, proyektos, ro paghueag it mga gadumaea ag ko ugali it mga empleyado sa gobierno hay abre sa pagsara o sa pagcondemnar kon may mga saea nga habatian nga nabuhat o habatian nga guinabuhat. Ay ro naexpectar ko mga tawo sa gobierno hay ro pagbuhat it mayad nga pagdumaea.
Masakit ro criticismo nga naga-abot eabi-eabi eon guid kon nagapanuhot sa konsensya it tawo sa gobierno nga nagbuhat it maea-in. Kon owa man imaw it guinbuhat nga maeain hay ro criticismo indi man kana maka-istorbo. Mawron man kon guinhambae o guinsueat ro guinbuhat it tawo nga makaduda. Kon owa man imaw it saea hay una man ro pagtueog it matawhay.
Indi pagpanan-awon it ciudadano o pumeoyo nga owa it kapuslanan ro paghat-hat it pagcriticar pa-agi sa panueat ag sa hambae.
Ay kon maghipos rong tanan, una ro peligro nga ga-inabo ro nabuhat nga owa it sayod. Ay ro owa it sayod, nagasanga ag naga-abo it galamay kon ro tawo hay nagakuyom o gina-punggan nanda ro anda nga dila sa mga maeain nga nagakaeanabu, o it sa medyo nadupilok nanda ro anda nga mata kon it sa medyo nagadungdung ro panga-nod it maeain nga pagobyerno ag mag eaeaw dayon imaw it kalisud kon abo rong mga maeain nga indi eon nana hipunggan. Busa, kon kita it pumoeoyo o ciudadano ro eamigas it kaeain, indi eon imaw mageangat-eangat nga mageangbu ro kaeain, kundi anang ihambae ag ipanueat agud ro iba hay maeangkob nga matap-na ro pagabahoe it eamigas it kaeain. O kundi higabut it pumoeoyo ro anang ugat agud ro kaeain maga eayong.
Kalidad Ro Primero
May isaea anay ka determinado nga babaye nga nag-adto sa isaeang ka "editor" it isaeang ka mabahoe nga "publishing house". Naghinyo ro babaye sa "editor" nga maghambae sanda hanu-ngod ko nobela nga guin sueat ko babaye.
Pinangutana ko babaye ro "editor" kon man-o kahaba rong nobela. Mahinay imaw nga sinabat it "editor" it mawraya: "imposible nga sabton ko ro imong pangutana. Apang, may mga nobela nga nagadaeagan sa 40,000 nga palabras. May una man nga nobela nga may mga 300,000 nga palabras."
Nagpangutana pa guid ro babaye it mawraya: "Hay it sa pila ro ordinaryo nga kahaba it nobela?" "Mas o menos 80,000 nga palabras", sabat ko "editor".
Dayon suminta ro babaye ag naghambae: "Tapos ko eon ro akong nobela".
May una kon amat nga pamantaw kita nga maghusgar it sangka bagay sa sukat it kantidad ag bukon it kalidad. Kon amat, aton pa nga ginadayaw ro kadamoe kong libro o nobela ag sa aton nga pagpasueabi it kantidad o kabahoe, halipatan naton ro husto nga pagpanan-aw it anang sueod or kalidad.
Mawron man kon amat ro pagpangabuhi. Napanan-aw ko iba nga mabahoe ro sangtawo sa ana nga hakita, ag nataliwanan eon ro anang pamatasan sa paghusga kana.
Kon magbutang kita it atensyon ag panan-aw sa kalidad ag bukon sa kantidad, o sa pagpamunto ag pagturo it ispiritual ag bukon it material hay siguro maka contribuir sa pagpaninguha sa pagmayad it kalidad it pagpangabuhi sa kalibutan.
* * *
Ro "U.P. Law Center" ag rong "Philippine Constitution Association" o PHILCONSA hay naka paguwa it estudyo nga ro Konstitusyon it Pilipinas it 1987 hay may mga 99 nga defectos. Nagatuhaw eon ngani ro pagproponer sa naga ka sari-sari nga sektor nga kinihangean eon ro pag-amyenda it nasambit nga Konstitusyon.
Ag kon maga amyenda it Konstitusyon, dapat eamang nga mag-elihir kita it delegados para sa convensyon konstitusyonal agud mataw-an guid it nagaka-angay nga pagtaeopangud ro pag amyenda kara.
Sa magueang ag maestra, sa andang mga unga or anda nga natun-an maghibayag sa unga, bukon it hibaygan ro unga.
Si Otelia Compton nga si-in ro anang unga nga si Arthur hay isaea sa mga ginatahod it mayad sa eanas it sciencia hay anay naghambae: "Ro ina o ama o maestra nga naga hibayag sa mga ginabuhat it mga unga nga sa panan-awon hay pinaloko hay bukon it pinaloko kon tan-awon it unga."
Ro ina ni Arthur Compton hay may guin suguid nga samtang si Arthur Compton hay 10 años, may ana nga guin sueat nga articulo siin ngani hay anang guin debatehan kon ham-an ro elepante hay may tatlo nga kumaeagko ag sa iba hay lima ro andang kumaeagko. Dinaea nana ro anang sinueat sa anang ina nga kunta hay dapat hibaygan ro ratong owa’t pueos nga idea ni Arthur Compton. Apang pagkakita ko anang ina nga seryoso imaw nga mayad, hay dayon nana nga ginbasa ro rato nga sinueat it anang unga.
Mawroyon man ro hanabu sa isaea nga famoso nga tawo. Tag sa grade school pa imaw hay guinhibaygan imaw it anang maestra sa anang pagpanabat ag dayon pa imaw nga guin insulto nga imaw estupido nga indi dapat mag-adto sa eskuylahan. Mayad eang ngani ay nagdepensa kana ro anang guinikanan nga kono bukon imaw it estupido ag naguing bantogon imaw nga "scientist" sa kalibutan. Ro anang ngaean si Thomas Edison.
Naghambae si Arthur sa anang ina tag famoso eon imaw nga kon it sa iba kono hay guinhibaygan imaw ko anang ina ko ana ngato nga makabubueo nga sinueat hay it sa gi-ato ha destroso ko anang ina ro anang ambisyon nga manguin "scientist". Si Arthur Compton hay nagda-og it Nobel prize sa "physics" ag naguing bantogon man nga "scientist" sa bug-os nga kalibutan.
Ro unga hay unga ag indi dapat eagi nga tratohon nga bilang magueang. Ro unga hay may kalibutanong anda eat-ana sa dahilan nga unga pa sanda./MP
Ro kahilway it paghambae hay una nakabutang sa Constitution it Pilipinas.
Ro kahilway sa paghambae ag sa pag-publicar hay derecho nga nata-o sa tawo nga mag-pahayag imaw it anang opinion sandig sa mga bagay-bagay nga may ka-angtanan sa publiko, paghambae nga may kahilway sa pagpapugong it abuso, dahas o criminalidad ag ginalimitahan it ginatawag nga "clear and present danger" rule. Sa raya nga principio nga atong gi-nasunod sa Pilipinas, ro claro o presente nga peligro nga nagalimitar it paghambae ag pagpanueat hay sandig sa sukat ag pangutana sa kada caso it paghambae nga kon baea ro palabra nga gina-usar hay na-usar sa kada circumstancia ag ro pag-usar baea kara hay makata-o it claro ag present nga peligro nga malikawan nga manabu it legislativo o probisyon it laye.
Kon ro paghambae ag ro pagpanueat hay maka ta-o it claro ag presente nga peligro sa estado it go-bierno, royon hay bukon it husto nga pag-ehersisyo it paghambae ag panueat.
Apang ro pag-criticar it gobierno, eabi-eabi guid ko programa, proyektos, ro paghueag it mga gadumaea ag ko ugali it mga empleyado sa gobierno hay abre sa pagsara o sa pagcondemnar kon may mga saea nga habatian nga nabuhat o habatian nga guinabuhat. Ay ro naexpectar ko mga tawo sa gobierno hay ro pagbuhat it mayad nga pagdumaea.
Masakit ro criticismo nga naga-abot eabi-eabi eon guid kon nagapanuhot sa konsensya it tawo sa gobierno nga nagbuhat it maea-in. Kon owa man imaw it guinbuhat nga maeain hay ro criticismo indi man kana maka-istorbo. Mawron man kon guinhambae o guinsueat ro guinbuhat it tawo nga makaduda. Kon owa man imaw it saea hay una man ro pagtueog it matawhay.
Indi pagpanan-awon it ciudadano o pumeoyo nga owa it kapuslanan ro paghat-hat it pagcriticar pa-agi sa panueat ag sa hambae.
Ay kon maghipos rong tanan, una ro peligro nga ga-inabo ro nabuhat nga owa it sayod. Ay ro owa it sayod, nagasanga ag naga-abo it galamay kon ro tawo hay nagakuyom o gina-punggan nanda ro anda nga dila sa mga maeain nga nagakaeanabu, o it sa medyo nadupilok nanda ro anda nga mata kon it sa medyo nagadungdung ro panga-nod it maeain nga pagobyerno ag mag eaeaw dayon imaw it kalisud kon abo rong mga maeain nga indi eon nana hipunggan. Busa, kon kita it pumoeoyo o ciudadano ro eamigas it kaeain, indi eon imaw mageangat-eangat nga mageangbu ro kaeain, kundi anang ihambae ag ipanueat agud ro iba hay maeangkob nga matap-na ro pagabahoe it eamigas it kaeain. O kundi higabut it pumoeoyo ro anang ugat agud ro kaeain maga eayong.
Kalidad Ro Primero
May isaea anay ka determinado nga babaye nga nag-adto sa isaeang ka "editor" it isaeang ka mabahoe nga "publishing house". Naghinyo ro babaye sa "editor" nga maghambae sanda hanu-ngod ko nobela nga guin sueat ko babaye.
Pinangutana ko babaye ro "editor" kon man-o kahaba rong nobela. Mahinay imaw nga sinabat it "editor" it mawraya: "imposible nga sabton ko ro imong pangutana. Apang, may mga nobela nga nagadaeagan sa 40,000 nga palabras. May una man nga nobela nga may mga 300,000 nga palabras."
Nagpangutana pa guid ro babaye it mawraya: "Hay it sa pila ro ordinaryo nga kahaba it nobela?" "Mas o menos 80,000 nga palabras", sabat ko "editor".
Dayon suminta ro babaye ag naghambae: "Tapos ko eon ro akong nobela".
May una kon amat nga pamantaw kita nga maghusgar it sangka bagay sa sukat it kantidad ag bukon it kalidad. Kon amat, aton pa nga ginadayaw ro kadamoe kong libro o nobela ag sa aton nga pagpasueabi it kantidad o kabahoe, halipatan naton ro husto nga pagpanan-aw it anang sueod or kalidad.
Mawron man kon amat ro pagpangabuhi. Napanan-aw ko iba nga mabahoe ro sangtawo sa ana nga hakita, ag nataliwanan eon ro anang pamatasan sa paghusga kana.
Kon magbutang kita it atensyon ag panan-aw sa kalidad ag bukon sa kantidad, o sa pagpamunto ag pagturo it ispiritual ag bukon it material hay siguro maka contribuir sa pagpaninguha sa pagmayad it kalidad it pagpangabuhi sa kalibutan.
* * *
Ro "U.P. Law Center" ag rong "Philippine Constitution Association" o PHILCONSA hay naka paguwa it estudyo nga ro Konstitusyon it Pilipinas it 1987 hay may mga 99 nga defectos. Nagatuhaw eon ngani ro pagproponer sa naga ka sari-sari nga sektor nga kinihangean eon ro pag-amyenda it nasambit nga Konstitusyon.
Ag kon maga amyenda it Konstitusyon, dapat eamang nga mag-elihir kita it delegados para sa convensyon konstitusyonal agud mataw-an guid it nagaka-angay nga pagtaeopangud ro pag amyenda kara.
Sa magueang ag maestra, sa andang mga unga or anda nga natun-an maghibayag sa unga, bukon it hibaygan ro unga.
Si Otelia Compton nga si-in ro anang unga nga si Arthur hay isaea sa mga ginatahod it mayad sa eanas it sciencia hay anay naghambae: "Ro ina o ama o maestra nga naga hibayag sa mga ginabuhat it mga unga nga sa panan-awon hay pinaloko hay bukon it pinaloko kon tan-awon it unga."
Ro ina ni Arthur Compton hay may guin suguid nga samtang si Arthur Compton hay 10 años, may ana nga guin sueat nga articulo siin ngani hay anang guin debatehan kon ham-an ro elepante hay may tatlo nga kumaeagko ag sa iba hay lima ro andang kumaeagko. Dinaea nana ro anang sinueat sa anang ina nga kunta hay dapat hibaygan ro ratong owa’t pueos nga idea ni Arthur Compton. Apang pagkakita ko anang ina nga seryoso imaw nga mayad, hay dayon nana nga ginbasa ro rato nga sinueat it anang unga.
Mawroyon man ro hanabu sa isaea nga famoso nga tawo. Tag sa grade school pa imaw hay guinhibaygan imaw it anang maestra sa anang pagpanabat ag dayon pa imaw nga guin insulto nga imaw estupido nga indi dapat mag-adto sa eskuylahan. Mayad eang ngani ay nagdepensa kana ro anang guinikanan nga kono bukon imaw it estupido ag naguing bantogon imaw nga "scientist" sa kalibutan. Ro anang ngaean si Thomas Edison.
Naghambae si Arthur sa anang ina tag famoso eon imaw nga kon it sa iba kono hay guinhibaygan imaw ko anang ina ko ana ngato nga makabubueo nga sinueat hay it sa gi-ato ha destroso ko anang ina ro anang ambisyon nga manguin "scientist". Si Arthur Compton hay nagda-og it Nobel prize sa "physics" ag naguing bantogon man nga "scientist" sa bug-os nga kalibutan.
Ro unga hay unga ag indi dapat eagi nga tratohon nga bilang magueang. Ro unga hay may kalibutanong anda eat-ana sa dahilan nga unga pa sanda./MP
No comments:
Post a Comment